رهایی از کابوس آکنه
آکنه (Acne vulgaris) یا جوش صورت که مردم آن را باعنوان جوش‌های ناشی از غرور جوانی می‌شناسند، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های پوستی و شایع‌ترین علت مراجعه بیماران به پزشکان متخصص پوست است.
تقریبا همه ما این تجربه را داریم که صبح روزی که یک جلسه یا جشن مهم داریم وقتی مقابل آینه قرار می‌گیریم متوجه می‌شویم یک جوش بزرگ با ظاهری ناخوشایند روی بینی‌مان بیرون زده است و با هیچ ترفندی محو نمی‌شود. این لکه‌های قرمز یا آکنه و برجسته علاوه بر درد، آرامش و اعتماد به نفس آدم را هم می‌گیرد.
سوال اینجاست که سروکله این جوش‌های مزاحم از کجا پیدا میشود؟ چه عواملی باعث تشدید و چه چیزهای باعث کاهش آکنه میشود و پرسش‌های بسیاری که در گفت‌وگو با دکتر لیلا عطایی فشتمی متخصص پوست، مو و زیبایی و عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی مطرح کردیم.
آکنه چیست و چگونه به وجود می‌آید؟
دکترعطایی سخنان خود را با ارایه تعریفی از «آکنه» آغازمی‌کند و می‌گوید: آکنه یک بیماری مزمن و التهابی است که واحد پیلوسباسه ( مجموعه فولیکول، مجرای خروج مو و غدد سباسه یا چربی متصل به مو) را درگیر می کند و به صورت دانه‌های غیرالتهابی سرسیاه و سرسفید، دانه‌های التهابی و جوش‌های چرکی و بعضا ضایعات عمیق‌تر (کیستهای اندولها) درصورت، گردن، سینه، پشت، شانهها و حتی بازوها بروز می کنند.
چهار عامل عمده را می‌توان در ایجاد آکنه برشمرد: افزایش ترشح چربی یا سبوره، شاخی شدن بیش از حد مجرای خروج مو، رشد غیر عادی و بیش از حد میکروبی به نام P. Acnes که در شرایط عادی به تعداد محدود ساکن طبیعی فولیکول‌های مو تلقی می شود و ایجاد التهاب.
آنچه ما به عنوان آکنه می‌شناسیم را در واقع می توان یک فرایند فیزیولوژیک در دوران بلوغ در نظر گرفت. حدود ۸۵ درصد افراد ۱۲ تا ۲۴ سال به این عارضه دچارمی‌شوند اما فقط ۲۰ درصد این افراد نیاز به کمک پزشک پیدا می‌کنند.
به نظر می‌رسد آکنه در فاصله ۲۰-۲۵ سالگی به آرامی بهتر میشود. با این حال این بیماری به گروه سنی خاصی محدود نمی‌شود و بزرگسالان حتی تا ۴۰ سالگی هم می‌توانند به آن مبتلا شوند.
شاخی شدن بیش از حد مجرای فولیکول مو که منجر به مسدود شدن مجرا میشود( تشکیل شدن کومدون یا جوش‌های سرسیاه و سرسفید)، هم زمان با افزایش بیش از حد ترشح چربی می‌تواند منجر به تجمع چربی در مجرای فولیکول شود.
این امر زمینه را برای رشد بیش از حد میکروب P. Acnes فراهم می‌آورد. این میکروب با تجزیه چربی منجر به آزاد شدن موادی می شود که التهاب و به دنبال آن جوش های سطحی دردناک و چرکی یا اندول‌های التهابی دردناک و عمقی را ایجاد می‌کند.
چه عواملی در ایجاد یا تشدید آکنه موثرند؟
این متخصص پوست و زیبایی معتقد است: پیدایش آکنه ناشی از یک علت خاص نیست بلکه چندین عامل در پیدایش و شدت آن نقش دارند. ارث، تغییرات هورمونی (به خصوص در یک هفته قبل از قاعدگی) و اختلالات هورمونی، مشکلات و استرس‌های عصبی و روحی، پوست چرب، اشعه ماوراء بنفش، تعریق زیاد در نواحی گرم و شرجی، نحوه مراقبت و بهداشت صورت، رژیم غذایی با قندبالا، شغل، مصرف برخی داروها و ابتلا به بعضی از بیماری‌ها برخی از عواملی است که در ایجاد این بیماری نقش دارد.
آیا ژنتیک در بروز آکنه موثر است؟
این پزشک و متخصص پوست می‌گوید: خیلی مطمئن نیستیم که ژنتیک در بروز آکنه موثر است یا آنکه ژن خاصی در این باره کشف شده باشد اما در مجموع در مطالعات مختلف مشخص شده موارد مشابه بروز انواع شدید آکنه در افراد دارای نسبت فامیلی بیشتر مشاهده میشود. به عبارت دیگر اگر فرد در بستگان درجه یک خود موارد بروز آکنه شدید را مشاهده کند، احتمال بروز این عارضه در او بیشتر است.
چه بخوریم و نخوریم؟
بسیاری از بیماران تصور می‌کنند مصرف برخی خوراکی‌ها و موادغذایی مانند شکلات، غذاهای چرب و تنقلات سبب تشدید آکنه می‌شوند، آیا رژیم غذایی تاثیری در بروز یا کنترل آکنه دارد؟
درباره تاثیر رژیم غذایی در بروز آکنه مطالعات متفاوتی انجام شده است، دکتر عطایی با بیان این نکته می‌افزاید: در حالی که برخی متخصصان معتقدند رژیم غذایی می‌تواند سبب تشدید آکنه شود اما در مقابل گروهی عقیده‌ای خلاف این را داشته و تاکید دارند غذاهایی که افراد می‌خورند نقشی در ایجاد آکنه ندارند.
به بیان دیگر متخصصان پوست در مورد نقش رژیم غذایی در درمان آکنه عقاید متفاوتی دارند اما مسلم و قطعی است که رعایت یک رژیم غذایی شدید و حذف خودسرانه برخی موادغذایی ضروری تأثیری در بهبود آکنه ندارد به عنوان مثال بروز آکنه در برخی بیماران که شیرکم‌چرب می‌خورند، تشدید میشود علت این امر نوع قندی است که در شیرهای کم‌چرب استفاده میشود و می‌تواند موجب تشدید جوش صورت شود.
بنابراین رعایت یک رژیم غذایی متعادل و پرهیز از مصرف غیرضروری خوراکی‌های حاوی چربی و به خصوصا قندبالا می‌تواند در کنترل و پیشگیری از آکنه موثر باشد.
آیا شغل افراد سبب تشدید آکنه میشود؟
به گفته این متخصص پوست، در روند فیزیولوژیک بروز آکنه علاوه بر عوامل طبیعی برخی عوامل محیطی و خارجی از جمله شغل نیز می‌توانند تاثیرگذار باشد و بروز آکنه در برخی از مشاغل غیرمنتظره نیست، به عنوان مثال در برخی مشاغل که افراد با هیدروکربن‌ها یا روغن‌های سنگین سروکار دارند این احتمال وجود دارد که چربی‌ها منافذ پوست را مسدود کنند و سبب بروز آکنه شوند.
همچنین فعالیت در مکان‌های گرم و مرطوب ( مثل آشپزخانه‌ها و اتوکشی با بخار) نیز با آبرسانی به مجرای شاخی شده فولیکول مو و تشدید انسداد این مجاری در بروز و تشدید آکنه موثر است.
مراقبت از پوست؛ خط مقدم مقابله با آکنه
اگر شما دارای آکنه هستید، علاوه بر اینکه هر روش یا درمان دارویی تجویزشده توسط دکتر خود را دنبال می‌کنید، باید توجه داشته باشید که مراقبت از پوست بسیار مهم است. نکته‌ای که دکترعطایی نیز درباره آن می‌گوید: متاسفانه بسیاری از افراد با اصول و روش‌های مراقبت از پوست آشنا نیستند در حالی که اگر افراد با این روش‌ها آشنا باشند و آنها را اجرا کنند، دیگر روند فیزیولوژیک «آکنه» آنقدر پردردسر نخواهد بود.
مثلا اینکه از مصرف بی مورد مرطوب کننده ها یا بخورهای آب رسان و لوازم آرایشی که همگی می توانند مجاری فولیکول‌ها را مسدود کنند بپرهیزند. همچنین این افراد باید از ضدآفتاب‌های فاقد چربی برای محافظت از اشعه ماورای بنفش استفاده کنند.
آیا «آرایش» آکنه را تشدید می‌کند؟
دکترعطایی با پاسخ مثبت به این پرسش، بر این نکته تاکید می کند که خیلی از لوازم آرایشی با مسدود کردن منافذ پوست سبب تشدید آکنه می‌شوند بنابراین توصیه میشود اگر از کرمپودر یا کرم‌مرطوب‌کننده استفاده می‌کنید به دنبال آنهایی باشید که فاقدچربی هستند و فرآوردههای غیرآکنهزا (Non- Acnegenic) وغیرکومدونزا(Non-Comedogenic) را انتخاب کنید.
افراد مبتلا به آکنه در بحث بهداشت و شست وشوی پوست نیز باید ملاحظاتی را رعایت کنند. توصیه میشود این افراد از شوینده‌های متناسب با جنس پوست خود استفاده کنند زیرا برخی صابو‌ن‌ها می‌توانند روند آکنه را افزایش دهند.
باید در انتخاب شوینده‌های صورت دقت شود و شوینده‌ای را تهیه کنید که با مصرف آن پوست صورت خشک نشود و مجبور نشوید به استفاده از کرم‌مرطوب‌کننده روی آورید. یک متخصص پوست می‌تواند در انتخاب شوینده و کرم مرطوب‌کننده مناسب راهنمایی و کمک کند.
علاوه بر این توصیه میشود برای مراقبت طبیعی از پوست، روزی دو بار صورت خود را با شوینده مناسب وآب ولرم بشویید. به خاطرداشته باشید شست وشوی زیاد ممکن است سبب خشک شدن پوست و بدترشدن آکنه شود.
آیا اصلاح موهای صورت سبب بروز و تشدید آکنه میشود؟
این عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی اصلاح موهای صورت چه از طریق بند انداختن و چه اپیلاسیون را به بیماران تحت درمان آکنه توصیه نمی‌کند و می‌گوید: ضایعات آکنه‌ای با کندن موها و تحریک پوست ایجاد یا تشدید میشود بنابراین به بیماران توصیه می‌کنیم در طول درمان از این کارها خودداری کنند و موهای صورتشان را فقط وقتی که واقعا ًلازم است با شیوه توصیه شده توسط پزشک معالج از بین ببرند.
کرم ضدآفتاب فراموش نشود البته از نوع فاقدچربی
نورآفتاب چه تاثیری در بروز یا درمان آکنه دارد؟
دکترعطایی در پاسخ به این پرسش نیز می‌گوید: درباره تاثیر نورآفتاب برآکنه نظرات متفاوت است؛ برخی معتقدند نورآفتاب تاثیر خوبی در بهبود آکنه‌ها به ویژه آکنه‌های بدن دارد اما برای این موضوع دلایل کافی علمی وجود ندارد و شاید این عقیده فقط ناشی از این باشد که برنزه شدن پوست ضایعات آکنه را به لحاظ زیبایی می پوشاند.
برخی نیز معتقدند اشعه ماوراء بنفش UV به خصوص از منابع نوری مصنوعی موجب تشدید آکنه میشود. درمجموع توصیه میشود افراد دارای پوست آکنه‌ای برای سلامت پوست خود و جلوگیری از تشدید آکنه، پیری زودرس و آفتاب‌سوختگی از کرم‌های ضدآفتاب فاقدچربی استفاده کنند.
نکته دیگر درباره افرادی است که تحت درمان کرم‌های لایه‌بردار قرار دارند. این افراد به دلیل نازک شدن پوست در معرض خطر بیشتر آفتاب سوختگی و تیرگی های ناشی از آن قرار دارند و باید از کرم‌های ضدآفتاب استفاده کنند.
دستکاری و چلاندن جوش‌ها، ممنوع
خیلی از افراد عادت دارند ساعت‌ها با جوش روی صورتشان بازی کنند تا با درآوردن چرک داخل آن، آکنه برطرف شود.
آیا فشاردادن و چلاندن آکنه تاثیری در رفع این عارضه دارد؟
به گفته این پزشک، توصیه میشود که ضایعات آکنه‌ای به ویژه انواع عمیق‌تر دستکاری نشوند. جوش‌های چرکی را می‌توان به آرامی و با روش علمی و ابزار مناسب در طی یک جلسه پاکسازی توسط پزشک مجرب تخلیه کرد.
به خاطر داشته باشید دستکاری و فشار زیاد، غیر متعارف و غیر حرفه ای جوش‌ها ریسک عمیق تر شدن عفونت و التهاب و به جا گذاشتن اسکار (بافت جوشگاه) بدشکل و بدرنگ‌تر را به همراه دارد.
مضطرب‌ها بیشتر جوش می‌زنند
شاید برای شما هم رخ می‌دهد که همیشه ایام امتحانات پایان ترم یا زمان‌هایی که تحت فشارعصبی قراردارید، صورت‌تان بیشتر جوش می‌زند.
استرس چه تاثیری بر آکنه دارد؟
این پزشک و متخصص پوست درعین آنکه نقش استرس و اضطراب را در بروز آکنه رد نمی‌کند، می‌گوید: البته یافته‌های کافی درمورد اینکه آیا هورمون‌های استرس‌زا بروز آکنه را تشدید می‌کنند یا خیر در دست نیست اما در مجموع می‌توان گفت استرس، بحران‌ها، اضطراب و نگرانی سبب تشدید آکنه میشود.
بررسی‌ها نشان می‌دهند، ابتلا به آکنه در بسیاری از افراد سبب کاهش اعتماد به نفس در برخوردهای اجتماعی و بروز احساس افسردگی و خشم میشود. بر این اساس پزشکان توصیه می‌کنند افرادی که آکنه‌های پوستی دارند سعی کنند وقت خود را با فعالیت‌های سالم و شاد پر کنند و مدام آکنه‌های خود را در آینه نگاه نکنند.
جوش جوانی یا میانسالی و پیری!
بیشتر بیماران دچار آکنه یا جوش جوانی تصور می‌کنند که تا سنین ۲۴- ۲۵ سالگی از کابوس این جوش‌ها رها می‌شوند اما درعمل این موضوع رخ نمی‌دهد و فرد حتی در دهه‌چهارم و بالاتر زندگی نیز با این عارضه روبه رو ست.
آکنه چه موقع بهبود می‌یابد؟
دکترعطایی علت بروز آکنه در سنین بالا را اینگونه توضیح می‌دهد: بررسی‌های مختلف نشان می‌دهد علت بروز آکنه در سنین ۴۰ و ۵۰ سالگی با آکنه ۱۶ سالگی متفاوت است.
جوش‌های سنین ۱۴ تا ۲۴ سال با ایجاد تعادل هورمونی برطرف میشود و در سنین بالاتر بروز آکنه علل زمینه‌ای دیگری مثل تداوم ترشح بیش از حد چربی یا اختلالات هورمونی دارد. بنابراین پزشک برای درمان باید بررسی‌های لازم هورمونی را انجام دهد.
بررسی عادات و فعالیت‌های روزانه فرد و مراقبت‌های پوستی نیز در درمان این قبیل آکنه‌ها موثر است. به خاطر داشته باشید بهداشت پوست در سنین مختلف یکسان نیست و هر دوره سنی براساس تغییرات پوستی، مراقبت‌های بهداشتی خاصی لازم است و افراد باید بیاموزند چگونه از پوست خود مراقبت کنند.
همچنین جداکردن آکنه معمولی از نوع خاصی از آکنه به نام اکنه «روزاسه» که در سنین میانسالی به بعد بروز می‌کند از اهمیت خاصی برخوردار است و بایستی توسط پزشک متخصص انجام شود.
پوست شما خشک است یا چرب؟
این متخصص پوست و زیبایی درباره روش شناسایی جنس پوست نیز می‌گوید: اگر فردی روزانه یک بار با یک شوینده ملایم همچون شامپوی بچه صورت خود را شست و احساس خشکی و کشیدگی را نداشت، پوست این فرد معمولی است اما اگر پوست با شوینده ملایم هم احساس خشکی داشت و نیازمند استفاده از کرم مرطوب کننده بود، پوست او «خشک» است.
در نهایت اگر کسی پس از استفاده از شامپوی ملایم احساس مطلوبی ندارد و تصورمی‌کند که مو و پوست صورتش هنوز چرب است و به شوینده قوی تر نیاز دارد، پوست این فرد چرب است.
البته طیف پوستی افراد متفاوت است و تنها در سه دسته معمولی، خشک و چرب نیست بلکه می‌تواند ترکیبی از این ویژگی‌ها باشد مثل نرمال تا چرب یا نرمال تا خشک یا مختلط.
بنابراین یک فرد با پوست نرمال تا چرب درصورت استفاده از شوینده نامناسب و به شدت قلیایی می‌تواند دچار مشکل خشکی و کشیدگی پوست شود و آکنه نیز داشته باشد. بنابراین بیماران مبتلا به آکنه در انتخاب شوینده مناسب باید با پزشک معالج خود مشورت کنند.
چند اصل مهم برای درمان موفق آکنه
«آکنه» یک بیماری است که برای درمان آن باید همانند سایر بیماری‌ها به پزشک متخصص مراجعه و داروهای مناسب را مصرف کرد اما یک نکته در این باره نباید فراموش شود؛ درمان آکنه یک فرآیند مداوم و طولانی است و نمی‌توان با یک نسخه انتظار معجزه داشت. در حقیقت آکنه بیماری مزمن و سمجی است و مثل کنه به پوست می‌چسبد پس برای رهایی از آن باید شما هم سماجت کنید.
به گفته دکترعطایی، اصل مهم در درمان آکنه، شکیبایی و همراهی بیمار در طول درمان است زیرا درمان آکنه می‌تواند حتی تا میانسالی ادامه داشته باشد و بیمار نباید از روند درمان خسته شود و درمان خود را متوقف کند. پزشک در درمان آکنه با بهره‌مندی و تجویز داروهای مختلف موضعی، خوراکی و … به دنبال کنترل آکنه، جلوگیری از بروز آکنه شدید و کم کردن ریسک برجا ماندن بافت جوشگاهی و اسکار بدشکل آکنه است.
اما با توجه به اینکه عوامل ایجاد آکنه چند دسته است بنابراین یک برنامه درمانی موفق ترکیبی از درمان‌های خوراکی و موضعی است تا بتواند عوامل اصلی ایجاد کننده آکنه را به طور هم زمان پوشش دهد.
به علاوه باید متذکر شد بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها با داروهای جلوگیری‌کننده حاملگی تداخل دارند و باعث افزایش شانس بارداری می‌شوند یا آنکه مصرف برخی داروها برای مادران باردار و جنین عوارض دارد پس در صورت مصرف این داروها برای پیشگیری از بارداری باید با پزشک متخصص زنان و زایمان مشاوره انجام شود یا اینکه در مورد روش های جلوگیری مورد استفاده و تصمیم برای بارداری اطلاعات درستی را در اختیار متخصص پوست خود قرار دهید تا آنها را در گرفتن تصمیم درست تشخیصی (انجام تست بارداری) یا انتخاب درست درمانی یاری دهید.
آیا مصرف داروی «آکوتان» برای درمان آکنه موجب عقیم شدن میشود؟
این متخصص پوست در پاسخ به این پرسش نیز می‌گوید: متأسفانه این باور اشتباه در بین مردم وجود دارد که گمان می‌کنند مصرف داروی آکوتان موجب عقیمی میشود در حالی که مصرف این دارو هیچ اثری روی قدرت باروری فرد ندارد. البته از آنجا که این دارو عوارض و اثرات نامطلوبی بر جنین می گذارد، مصرف آن نیازمند مراقبت‌هایی است و خانم تحت درمان با آکوتان طی مصرف این دارو و تا شش ماه بعد از قطع آن باید از بارداری جلوگیری کند.
آیا بارداری در بروز یا درمان آکنه موثر است؟
به گفته دکترعطایی، شواهد زیادی درمورد تاثیربارداری بر بهبود سیر آکنه وجود دارد. البته اثر حاملگی بر روی سیر آکنه متفاوت است و به ندرت می‌تواند باعث تشدید اکنه شود همچنین با توجه به اینکه بیشتر درمان های آکنه در دوران حاملگی ممنوع هستند می تواند در درمان اختلال ایجاد کند. نکته مهم دیگر تشخیص افتراقی آکنه از فولیکولیت‌های دوران بارداری است که باید توسط متخصص صورت پذیرد.
مصرف قرص‌های ضدحاملگی برای آکنه توصیه میشود؟
این پزشک با هشدار نسبت به مصرف خودسرانه قرص‌های حاملگی برای درمان آکنه می‌افزاید: مصرف خودسرانه قرص‌های ضدحاملگی معمولا روی سیر آکنه موثر نیست ولی پزشک متخصص پوست یا زنان ممکن است درمان‌های خاص هورمونی متناسب با اختلال هورمونی تشخیص داده شده را تجویز کند که می‌تواند موجب کمک به بهبود بیماری شود.
درمان جای آکنه یا جوش
دکتر عطایی درباره نحوه درمان جای جوش‌ها یا آکنه ها نیز می‌گوید: متخصصان پوست برای درمان اسکار و جای جوش‌ها از روش‌های مختلفی همچون لیزر، تراشیدن پوست ولایهبرداری (پیلینگ شیمیایی) استفاده می‌کنند البته به کارگیری این اقدامات معمولا بعد از درمان و کنترل آکنه آغاز میشود.
در پایان تاکید میشود صرف نظر از درمان اختصاصی که پزشکتان برای شما تجویز می‌کند، به خاطر داشته باشید شما بایستی مراقبت از پوست‌تان را تا زمانی که دوره آکنه خاتمه نیافته، ادامه دهید. همچنین هیچ درمان سریع یا دائمی برای آکنه وجود ندارد ولی این بیماری قابل کنترل است و درمان مناسب مانع از به جای ماندن جوشگاههای بدشکل روی پوست میشود.
شش راهکار برای داشتن پوستی زیبا
هرچند با رشد صنعت لوازم آرایشی و تولید انواع مختلفی از این لوازم افراد توانسته‌اند به سطحی از سلامت پوست برسند اما داشتن پوست سالم با استفاده از مواد طبیعی تاثیر بهتری خواهد داشت.
داشتن پوستی سالم برای بسیاری از افراد، یک آرزو است به همین دلیل کارشناسان زیبایی پوست، چندین راه را برای داشتن پوستی زیبا توصیه کرده‌اند:
۱- نوشیدن مقدار زیادی آب در طول روز به سلامت و شفافیت پوست کمک می‌کند.
۲- ترکیب آب گرم، عسل و آبلیمو و خوردن آن به طور ناشتا نه تنها به سلامت پوست بلکه به تصفیه خون نیز کمک می‌کند.
۳- اگر پوست خشکی دارید آن را با کرم حاوی ویتامین «E» نرم و لطیف سازید.
۴- اگر به مدت زیاد زیر نور آفتاب هستید از یک محافظ برای جلوگیری از تابش مستقیم اشعه خورشید استفاده کنید.
۵- پوست پرتغال خشک را به صورت پودر درآورید و با آب ترکیب کنید و پوست را با آن ماساژ دهید.
۶- پس از ترکیب عسل و لیمو با یکدیگر آن را روی پوست بمالید و پس از چند دقیقه با آب شست‌وشو دهید.
پوست، ویترین سلامت بدن
پزشکان معتقدند وضعیت ظاهری چهره، اجزاء و پوست صورت، اسرار مهمی را درباره وضعیت سلامت اعضای داخلی بدن آشکار می‌سازد.
جوش‌ها و آکنه‌هایی که روی نقاط مختلف صورت ظاهر می‌شوند هر کدام نشان‌دهنده وضعیت عملکرد اعضای مختلف بدن هستند.
از جمله نشانه های ارتباط تغییرات ظاهری چهره با نحوه فعالیت اعضای داخلی به این شرح است:
– پیشانی انسان با سیستم گوارشی مرتبط است و فاصله بین ابروها با سلامت کبد ارتباط دارد. به همین دلیل زمانی که فرد مواد خوراکی چرب مصرف می‌کند به بروز جوش در این ناحیه از صورت منجر میشود.
– دلایل مختلفی می‌تواند دلیل بروز جوش روی گونه‌ها باشد اما گونه‌ها با سلامت ریه در ارتباط هستند و وجود بثورات پوستی در این ناحیه از صورت نشان‌دهنده مشکلات تنفسی است.
– وجود بیش از حد مو در صورت نیز می‌تواند نشان‌دهنده اختلال غدد درون‌ریز باشد.
– زمانی که زنان به دوره عادت ماهانه نزدیک می‌شوند، آکنه و جوش در ناحیه چانه آنان بروز می‌کند اما وجود دائمی آکنه در این ناحیه نشان‌دهنده اختلالات غدد درون‌ریز و عدم تعادل هورمونی است.
– هرچند در برخی افراد تیرگی پوست زیر چشم ارثی است اما این تغییر رنگ ممکن است نشان‌دهنده بیماری باشد. ناحیه زیر چشم با سلامت کلیه‌ها در ارتباط است.
– اگر بدن از کمبود آهن یا ویتامین B12 رنج ببرد موجب میشود تا زبان قرمز و تلخ شود. در عین حال وجود لکه‌های آبی روی زبان نشان‌دهنده کمبود اکسیژن در جریان خون است.
مطالب مرتبط: